|
11Fountains
Fonteinen in de Friese Elf
Steden
De vis te Stavoren door Mark Dion Leeuwarden, Culturele hoofdstad van
Europa 2018 December 2012 kregen de steden Leeuwarden, Eindhoven en Maastricht te horen dat ze kans maakten op de titel ‘Culturele hoofdstad van Europa’ 2018. In gesprekken met de jury ging het steeds expliciet over de vraag wat de culturele manifestatie kan betekenen voor de bredere ontwikkeling van de regio. De betrokkenheid van en met de regio was duidelijk een belangrijk criterium. Bij de uitbouw van het bidbook richtte Leeuwarden zich vervolgens op cultuur in brede zin. Het motto zou ‘mienskip’ worden, Fries voor samenleving en gemeenschapszin en de thema’s van het evenement water, land en horizon. Anna Tilroe, kunstcriticus, curator en voormalig bijzonder hoogleraar kunst en cultuur werd benaderd om een internationaal kunstproject te bedenken voor de elf Friese steden (die ooit stadsrechten kregen, vandaar dat plaatsen als Drachten, Heerenveen, Joure en Wolvega buiten de boot vallen).
De fontein van Fortuna te Sneek door Stephan Balkenhol Tilroe kwam met het lumineuze idee in ieder van de elf
steden een sculpturale fontein van een internationale kunstenaar te plaatsen.
Mogelijk hebben daarbij foto’s van de Crown Fountain van
Jaume Plensa in Chicago haar geïnspireerd, zegt ze zelf. Plensa werd als
eerste uitgenodigd een van de fonteinen te maken. Hij reageerde met “Dear Anna, I want to be
part of your dream.” Tilroe: “Een fontein is iets wat mensen bindt. Het is vaak een centrale plek in een stad waar mensen elkaar treffen.” En de link met het thema water is niet te missen. September 2013 kwam het verlossende woord: samen met het Maltese Valetta is Leeuwarden in 2018 Culturele hoofdstad van Europa.
Love te Leeuwarden door Jaume Plensa Draagvlak Voor de uitvoering van het fonteinproject moest er draagvlak komen onder de bevolking. De fonteinen werden weliswaar bekostigd uit het budget van het evenement, maar de eventuele herinrichting van de locatie was voor rekening van de gemeente evenals het toekomstige onderhoud van de fontein. Als teveel gemeenten afhaakten, zou het project niet door kunnen gaan. Er werden lokale fonteincommissies geformeerd die locaties aandroegen, spraken over de ontwerpen, bijeenkomsten organiseerden, de gemeente adviseerden en de mensen enthousiasmeerden. De kunstenaars was gevraagd zich te verhouden tot de stad, rekening te houden met de locatie en zich open te stellen voor de mensen die er wonen. Een ander criterium was dat ook zonder bewegend water de fonteinen als sculpturen een artistieke beleving zouden zijn want ’s winters wordt het water afgesloten vanwege bevriezingsgevaar.
Onsterfelijke bloemen - Rikka te IJlst door Shinji Ohmaki Verzet Er werd her en der flink geprotesteerd tegen de uitverkoren locaties, het verdwijnen van parkeerplekken, gelden die beter besteed zouden kunnen worden en gevreesde overlast van water, geluid van water en stank van water. En natuurlijk tegen de ontwerpen, maar daar trok Tilroe een lijn: “Inspraak over een kunstwerk moet je nooit hebben, dan krijg je de middelmaat. Dan krijg je iets waar iedereen tevreden mee is en dan krijg je heel iets anders dan wat je bedoelt met een kunstwerk wat verrast, wat prikkelt, wat onverwacht is.” Ook was er kritiek op het feit dat er geen Friese kunstenaars aangetrokken waren. Het weerwoord luidde dat Leeuwarden Culturele hoofdstad van Europa is geworden, niet van Friesland. Daarom is bewust gekozen voor het inzetten van internationale kunstenaars. En, vindt Tilroe, “vreemde ogen zien andere dingen”. In het bidbook waarmee de titel binnengehaald werd, stond: “Eleven Frisian cities welcome eleven worldclass artists to create a fountain in or around their centre.” Het verzet nam hier en daar kwalijke vormen aan. Johan Creten ontving haat-mail, Anna Tilroe werd in een discussie persoonlijk aangevallen en regisseur Roel van Dalen die het wordingsproces op film vaslegde (zie onderaan deze pagina) zei over zijn materiaal met betrekking tot de protesten: “Ik heb heel wat ellende weg moeten gooien”. Uiteindelijk gingen alle gemeenten akkoord met de voorgestelde en soms aangepaste plannen.
Flora & Fauna te Hindeloopen door Shen Yuan Alternatieven Door inwoners van Workum werden uit onvrede twee tegenontwerpen aangedragen. Het ene ontwerp haakte in op de bijnaam van de Workumers: ‘brijbekken’, dat verwijst naar de voorliefde van de (vroegere) inwoners voor pap. De schets laat een gebogen lepelvorm zien waaruit water in een papkom stroomt. Het andere ontwerp bestaat uit een bos piemels ofwel leden, iedereen uit de mienskip kon een lid sponsoren. Kunstenaar Henk de Boer kwam op het ontwerp vanwege de aanduiding ‘Jan Lul’ voor iemand die buitengesloten wordt, in zijn hemd staat. De piemels staan gegroepeerd rond een openbaar toilet, als daar gewaterd wordt, gaat de ‘Pauperfontein’, bijnaam ‘Piemelfontein’, spuiten. De Boer: “Plat is het niet, het gaat om overeind komen en iets doen. Je kritiek ombuigen tot een creatief statement.” De verplaatsbare fontein is gerealiseerd en doet mee in de programmering van de Culturele hoofdstad. . Henk de Boer: “Je kunt een groot feest laten organiseren door bobo’s. Die komen bij mekaar en vergeten vervolgens waar ze vandaan gekomen zijn. Dat zijn eigenlijk die grote piemels die het verst proberen te spuiten en te piesen. Maar ze hebben niet in de gaten dat al die kleine piemeltjes die aan de fontein zitten eigenlijk de reden is dat zij zo ver kunnen spuiten. En dát moeten ze in de gaten krijgen. Als ze dat niet in de gaten hebben, dan is het feest mislukt. Al die kleine piemeltjes, dat is het gewone volk, de mienskip. Die moet erachter gaan staan en dan pas wordt het feest.” .
De woeste leeuwen van Workum door Cornelia Parker Afzien Er waren ook kunstenaars die van het project afzagen. Marina Abramovic was in eerste instantie gevraagd voor Harlingen, maar haakte af om gezondheidsredenen. Daarna werd Yinka Shonibare uitgenodigd. Hij trok zich bij nader inzien terug omdat hij door zijn handicap niet voldoende in staat was contact te maken met de mienskip. Voor Hindeloopen dacht de aangetrokken Chinese kunstenaar Cai Guo-Qiang aan een ernorme fontein in het IJsselmeer, maar dat zagen de Hylpers niet zitten, het was hen te groot en ijsgang zou het waterwerk vernielen. Daarop gaf de kunstenaar de opdracht terug. Cornelia Parker werd de vervanger van Pascale Marthine
Tayou uit Kameroen. Het (niet bekend gemaakte) ontwerp dat Tayou maakte voor
Workum werd niet passend geacht bij de geschiedenis en het karakter van het
stadje. Hij was niet te bewegen tot een ander ontwerp. Tilroe: “Workum kan
niets met een ontwerp dat meer zegt over Afrika. Dan zou er weer een briefje
bij moeten...’’ Na de afronding van het 11Fountains-project verzuchtte Tilroe terugkijkend: “het was een ‘rocky ride’.
De oortwolk te Franeker door Jean-Michel Othoniel Fauna Het is opvallend dat de meeste fonteinen een dierlijk motief hebben. Er zijn leeuwen, een vleermuis, een potvis, een vis, een kievit, paradijsvogels en een gewei, daarnaast is er een schaal met bloemen. Drie fonteinen tonen een mensfiguur of -figuren en twee hebben een aards/kosmisch onderwerp: ijs en oortwolk.
De vleermuis te Bolsward door Johan Creten Kletterdei De dag van de opening van de fonteinen, 18 mei 2018, werd ‘Kletterdei’ gedoopt. De fontein in Dokkum stond er nog niet, naar verwachting is de fontein en heringerichte omgeving in december 2018 klaar. De hoop of verwachting is dat de nu te maken Fonteinen-elfstedentocht mensen trekt die speciaal voor de fonteinkunst komen, ofwel dat de fonteinen-serie ‘destination art‘ wordt dat binnen- en buitenlands cultuurtoerisme op gang brengt. En misschien worden de kunstwerken in de toekomst nieuw cultureel erfgoed.
De kievit te Sloten door Lucy & Jorge Orta Vandalisme Het lijkt bijna treurig gewoon te zijn, ook bij deze kunstwerken slaan vandalen toe. De fontein in Leeuwarden kreeg al voor de opening een snortekening en tekst, de potvis in Harlingen werd twee maanden na de opening ‘opgeleukt’ met de tekst ‘Free Willy’. Kwetsbaarheid Een punt van zorg zal de kwetsbaarheid van de fonteinen zijn. Mechanieken in de openbare ruimte vergen een nauwlettend oog en onderhoud. Talloos zijn de installaties (beweging, licht, geluid, video, internetverbinding) op beeldende kunstmanifestaties in de open lucht die niet (meer) werken. Dat is teleurstellend. Tijdens een NegenStedentocht eind augustus 2018 deed de fontein in Workum het niet (al dagen bleek) en de fontein in Franeker maar half (al ruim een week). Een twitteraar fotografeerde enkele dagen later een droogstaande vleermuis in Bolsward, weer twee dagen later twitterde iemand een foto van de fontein in Hindeloopen met de tekst ‘De fontein was helaas stuk, maar staat op een mooie plek’. Vriezen deed het deze dagen niet .. Naschrift: Op 5 september meldt de Leeuwarder Courant dat de pompinstallaties in de leeuwen in Workum en de levensboom in Hindeloopen defect zijn en de onderhoudsdienst er mee bezig is. Het wordt onder kinderziektes geschaard.
De walvis te Harlingen door Jennifer Allora & Guillermo Calzadilla Belangrijke bron: de documentaire die Roel van Dalen maakte van de ‘making of’: Voor zolang de links werken: Elf fonteinen in de Friese elf steden Friesland, 2018
Startpagina Buitenbeeldinbeeld |
