De gestreelde borst

 

 

 

 

 

 

 

 

 

De gestreelde borst door een anonieme kunstenaar, 1993

 

Het is het vierde anonieme kunstwerk in de stad. Eerder doken uit het niets een man met een violkist, een mannetje met zaag en een violist op.

 

 

 

 

Geschiedenis

 

Eind februari 1993 lag plotseling een beeld in het plaveisel van het Oudekerksplein, maker onbekend. Het verschijnen uit het niets had het beeld gemeen met andere beelden in Amsterdam als de Man met vioolkist in de Marnixstraat, het Zagertje in het Leidsebosje en de Violist in het Stadhuis/Muziektheater.

 

Weggehaald

 

Een week na plaatsing in februari had Stedelijk Beheer het beeld alweer weggehaald. ‘Heel jammer, het was zo’n mooie hand’ reageerde wethouder Bakker van Kunstzaken. Het waren klachten van een omwonende die de dienst had aangezet tot de schoonmaakactie. ‘Nee het had niets te maken met mooi of lelijk. Mogelijk heeft wel meegespeeld dat zo’n vrouwenborst niet past op een plaats als het rustieke Oudekerksplein’ aldus een woordvoerder (nb: het Oudekerksplein ligt middenin het Amsterdamse Wallengebied). Er was een laadauto met grijper aan te pas gekomen om de torso uit de grond te tillen. Er bleek een kleine meter beton aan geklonken om de zaak op zijn plaats te houden.

 

In maart kwam het bericht dat geluidsoverlast een rol had gespeeld. Onder het beeld liggen de zogenaamde reinwater-kelders en toen een onverlaat ’s nachts met een steen op het beeld sloeg, versterkte het metaal de klank in die holle ruimten. Ook was er een andere klacht binnengekomen. Wat voor klacht? Een mevrouw, een bewoonster van Amsterdams drukstbezochte hoerenbuurt, had gebeld met de mededeling dat hier een seksistische afbeelding betrof waaraan zij aanstoot nam, aldus de rayonbeheerder.

 

Maar in mei weet het Parool te melden:

Het was het vierde anonieme kunstwerk in de stad. Eerder doken uit het niets een mannetje met hoed op bij de Marnixstraat, een mannetje met zaag bij het Leidsebosje en de violist in de Stopera. Deze ontwikkeling werd Stedelijk Beheer steeds meer een doorn in het oog. Om een daad te stellen werd het beeld op een onverwacht moment uitgegraven en naar de kelders van het Wibauthuis overgebracht. Niet omdat het zou detoneren, maar als je alles goed blijft vinden kun je straks niets meer verbieden in de binnenstad, zo rechtvaardigde de dienst haar daad.

 

De rechtvaardigingen keren terug in een artikel van Trouw in juli:

Na klachten van omwonenden, en omdat er geen vergunning was aangevraagd, besloot Stedelijk Beheer begin maart het beeld te verwijderen. Een van de klaagsters was Emmy Elsthout, secretaresse van wethouder Bakker. “Dat ding lag bovenop m'n riolering, en er waren telkens onverlaten op aan het meppen. Het klonk door mijn hele huis. 's Nachts zat ik rechtop in bed omdat ik dacht dat er inbrekers waren.” Verder heeft ze niets tegen het beeld, vindt ze het alleen maar mooi.

 

 

 

    

 

 

Herplaatsing

 

In maart wordt bekend dat het beeld waarschijnlijk een plaats zal krijgen in de binnenstad. Als de anonieme maker zich zou melden mag hij wellicht meebeslissen. Meldt hij zich niet binnen drie maanden dan wordt het beeld automatisch gemeente-eigendom. Volgens de NRC: De wethouder laat zich niet uit over de plaats waar het beeldje weer zal worden ingemetseld. "Het wordt een plek waar het beeld geen overlast geeft", aldus Bakker. "Maar niet ergens in Osdorp."

 

In mei schrijft het Parool:

De kunstenaar heeft zich onlangs bij de afdeling kunstzaken van de gemeente gemeld, maar wilde wel anoniem blijven. De man, die naar verluidt ook verantwoordelijk is voor de plotseling uit de grond opgedoken violist in de Stopera, voelde er weinig voor om na de commotie zijn identiteit prijs te geven.

 

Van de afdeling kunstzaken kreeg hij te horen dat zijn 'borst met hand' prachtig werk is, maar wel een schel en hinderlijk geluid produceert zodra er op getrapt of gelopen wordt. De omwonenden hadden daar last van, aldus de gemeente. Toen hij geen bezwaar bleek te hebben tegen geluiddempend materiaal, heeft de dienst Stedelijk Beheer de opdracht gekregen het beeld zijn oude plek terug te geven.

 

In juli is het zover, Trouw bericht:

Wethouder Ten Have, verantwoordelijk voor Stedelijk Beheer, verkondigt dat Amsterdam erg blij is met spontane initiatieven, als het maar ordentelijk en volgens de regels verloopt. Hij wil wel een 'gokje' wagen omtrent de identiteit van de anonieme kunstenaar. “Het moet iemand zijn met affiniteit voor plastieke vormgeving, en iemand die goed in de slappe was zit, want het is geen goedkoop kunstwerk. Bovendien moet de maker prijs stellen op anonimiteit, en dan blijft er maar een mogelijkheid over, en dat is Hare Majesteit de Koningin.”

 

 

 

 

 

 


 

Medicus

 

In 2003 en 2005 schrijft de gemeente Amsterdam:

De afgelopen vijftien jaar is het Amsterdamse straatbeeld verfraaid met diverse plastieken van een onbekende kunstenaar. De verrassende bronzen en ijzeren beelden zijn zonder enige aankondiging in het holst van de nacht geplaatst door de maker. Inmiddels is bekend dat het gaat om een Amsterdammer die zijn brood verdient als medicus en in zijn vrije tijd kunstenaar is.
De gemeente Amsterdam heeft deze werken in eigendom ontvangen, op voorwaarde dat de identiteit van de kunstenaar(s) niet bekend wordt gemaakt.

 

 

 

 

 

 


 

ZOEKTOCHT NAAR:

 

De Anonieme Beeldenmakers van Amsterdam

 

Beelden anoniem, Mercator Press

 

In 2004 is een koninklijke catalogus uitgekomen waarmee actief de publiciteit gezocht wordt. Het boekje is met de hand gezet op een proefpers in een oplage van 200 exemplaren, gedrukt op Somerset Velvet White 250 gr, met de hand gebrocheerd en ingenaaid. Het bevat negen foto’s van Wout Berger en de prijs is € 100. Het geeft een overzicht van de zes anonieme beelden in Amsterdam en  -extra-  van drie beelden elders in Nederland.

 

 

 

                                         

 

 

 

                 De beelden

                in Amsterdam

                            1) man probeert lijn 10 te halen (1982, ijzer) in de Marnixstraat

                            2) het boomzagertje (1989, ijzer) op het Leidse Bosje

                            3) de violist (1991, ijzer) in de hal van de Stopera

                            4) borsten (1993, brons) op het Oude Kerksplein

                            5) de harmonicaspeler (1994, ijzer) in de Anjeliersstraat

                            6) drie heertjes in gesprek (1995, ijzer/brons) in de Kinkerstraat

 

 

                                                                                           

 

                 extra: DRIE beelden elders

                          7) met de neus in de boeken (1990) voor het Gymnasium Felisenum in Velsen
                          8) de non (1999) in de tuin van het Elizabeth Gasthuis in Amersfoort

                          9) de violist in zee, later de violist in de Stopera

 

 

 

Aan de weg timmeren

 

Waarom dit overzicht, maar meer nog, waarom ter recensie aangeboden aan een landelijk dagblad ? Zoeken de makers ontdekking en daarmee erkenning?

 

DRIE anonieme kunstenaars  (F.d. G, A.H. en B. v. O.)

 

Het boek blijkt als een heuse schatkaart de sleutel tot de signatuur van de beelden te bevatten. Het gaat om de 3 beelden die ‘elders’, buiten Amsterdam, geplaatst zijn; daarmee presenteren de anonieme beeldhouwers zich.

 

Onderzoek in Velsen levert na enig aanhouden al snel een naam op (F.d.G), de beeldhouwer is simpelweg onder zijn eigen naam bekend bij de school. Amersfoort geeft in 2006-2007 veel lastiger haar geheim prijs:

 

-  Het voormalig Elizabeth Gasthuis aan de Sint Andriesstraat is begin jaren negentig verbouwd tot het appartementencomplex

   Voirde A en B, alleen de voorgevel is blijven staan. In de tuin staat geen beeld en diverse bewoners kunnen zich niet heugen

   dat er ooit een beeld geweest is, ook de nonnen van de aangrenzende Zuidsingel halen verbaasd de schouders op.

-  Bij het huidige Elizabeth Verpleeg- en Gasthuis is het beeld ook onbekend, personeel heeft geen weet van een recent

   nonnenbeeld en kan alleen naar een klassieke stenen Elizabeth aan de gevel wijzen.

-  Voor het Meander Medisch Centrum in Amersfoort, ook wel Elizabeth Ziekenhuis genoemd, staat ‘de behoedende non’ van

   Gene Holt. Het is een prachtig hoog slank abstract beeld, maar komt qua stijl en materiaalgebruik niet in de buurt van de

   anonieme beelden. Holt is overduidelijk geen kandidaat voor een van de anonieme beeldhouwers van Amsterdam.

 

 

 

 

                                                                                    De behoedende non door Gene Holt, 1989 (Foto: 2006)

 

 

Daarmee was ‘de non’ in deze speurtocht (2006-2007) enige tijd een mysterie op zich. Tot Google prijsgeeft dat er nog een andere locatie is met het predikaat voormalig Elisabeth Gasthuis (Elisabeth met een S, er was daarvoor steeds gezocht op Elizabeth met een Z). En jawel, er staat (inmiddels stond, de sculptuur is weg van die locatie) het beeld waar een tweede naam aan gekoppeld is: A.H.

 

Het derde buiten Amsterdam geplaatste beeld is ‘De violist in zee’. Het beeld staat niet in een gemeente, maar stond in de territoriale wateren van Nederland. Het is aannemelijk dat aan dit beeld een derde naam verbonden is, een naam die geen lokale maar een nationale betekenis heeft.

 

Alles wijst erop dat een groepje van drie anonieme kunstenaars Amsterdam bedeeld heeft met zes beelden en dat ze zich

-tegen een hoge prijs- kenbaar gemaakt hebben via hun boekje ‘Beelden anoniem’.

 

                                            'Het is een vreugde om verstopt te zijn maar een ramp om niet gevonden te worden'

                                                                                                                                                                                  (DW Winnicott)

 

 

 

 

Streepje voor

 

Regels

 

De anonieme beelden, het is een uiterst curieus fenomeen. Het plaatsen van beelden is o.h.a. geen sinecure, een paar voorbeelden:

- Alle betrokken partijen waren augustus 2004 akkoord met plaatsing van het ‘Noordbeeld’ in Amsterdam Noord, het heeft o.a. door lange vergunningtrajecten tot augustus 2006 geduurd voordat het beeld ook daadwerkelijk geplaatst was.

 

- De plaatsing van het beeld ‘de Schreeuw’ in het Oosterpark, Amsterdam Oost is vlak voor de geplande onthulling september 2006 (uitnodigingen waren al verstuurd) maanden uitgesteld omdat het niet zonder meer een kwartslag gedraaid kan worden. Het vergunningentraject moet opnieuw doorlopen worden.

 

- Wildplaatsen heeft zich voorjaar 2006 ook voorgedaan in het Stadswandelpark Eindhoven. De kunstenaar moest op last van de gemeente zijn mooie beeld verwijderen. De gemeente liet weten dat een dergelijk kunstinitiatief gemeld moet worden bij de Adviescommissie Stadsbeeld. Geeft die een positief advies, dan moet er een bouwvergunning worden aangevraagd. „Dat had ik ook gehoord van die parkbeheerder“, vertelde de kunstenaar. „En hij zei er meteen bij dat ik geen kans zou maken.” 

 

Teruggefloten

 

Voor de anonieme kunstenaars in Amsterdam gelden andere regels: De geschiedenis van het vierde anonieme kunstwerk in de stad, de gestreelde borst op het Oudekerksplein was in de kranten te volgen. Het beeld werd kort na plaatsing weggehaald door de dienst Stedelijk Beheer. Het beeld leverde geluidshinder op voor omwonenden en het wildplaatsen werd Stedelijk Beheer steeds meer een doorn in het oog. Om een daad te stellen werd het beeld weggehaald, waarbij bleek dat een kleine meter beton aan het beeld geklonken was om de zaak op zijn plaats te houden. Plaatsing moet een hele operatie en een kostbare operatie geweest zijn met openbreken van plaveisel en herstellende bestrating, bepaald geen éénmans actie. De dienst werd teruggefloten. Na het aanbrengen van geluidwerend materiaal is het beeld een paar maanden later teruggeplaatst.

 

Invloed

 

Dat de invloed van de anonieme beeldenmakers groot moet zijn, is af te leiden uit het feit dat het normaal gesproken ondenkbaar is dat een niet professionele kunstenaar een beeld in de entree van het hoofdstedelijk stadhuis geplaatst krijgt en dan nog wel anoniem. Maar het ondenkbare is werkelijkheid in Amsterdam. Het is daarom alleszins denkbaar dat niet alleen de catalogus koninklijk is.

 

 

 

 

 

 

                                                         

 

                                             vroeg en recent werk van beeldhouwer B. van Oranje-Nassau

 

 

 

                                                                                                 

 

                                                                                                   Mw. van Oranje is niet onbekend met de Wallen

                                                                                                   Foto: ANP / Peter Zonneveld, 1965

 

 

 


 

Oudekerksplein, Amsterdam Centrum

 

Foto’s: februari 2006 en maart 2013

 

 

Startpagina Buitenbeeldinbeeld

 

Buitenbeelden in Amsterdam Centrum

 

Anonieme Beelden