Grenspaal

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Grenspaal door Hans ’t Mannetje, 1986

      alias Zuildragende schildpad,

      alias monument van Jacob Israël de Haan’

 

Een gedeeltelijk uit natuurstenen bouwfragmenten samengesteld gedenkteken op de Sint Antoniessluis markeert het punt tot waar de geplande snelweg van Amstelstation tot Scheepvaarhuis gerealiseerd is.

 

 

 

 

 

 

 


 

Amsterdam Versierd

 

In opdracht van de stichting ‘Amsterdam Versierd’ is het gedenkteken ‘de Grenspaal’ vervaardigd.

Tussen afbraakfragmenten bijeengebracht op de synagoge-erf lagen

     - een groenachtige, hardstenen schildpad zonder kop, waarvan de herkomst onbekend was

     - een dikke hardstenen kolom, afkomstig van het door Berlage ontworpen gebouw van de levensverzekering

        'De Algemene' aan het Damrak

     - een blok hardsteen waarop, zoals blijkt uit de ingehakte letters, eens een borstbeeld van Rembrandt moet hebben gestaan.

 

Hans 't Mannetje heeft deze toevallig bewaard gebleven stukken verenigd tot een nieuw, oorspronkelijk geheel dat als idee doet denken aan de 'olifant-obelisk' van Bernini op de Piazza della Minerva in Rome. De schildpad kreeg een nieuwe kop en draagt een zadel, ook in marmer, dat de overgang vormt naar de kolom.

 

 

In het Rembrandtblok werd op een eerbetoon aan het buurtverzet gehakt:

 

                            "Tot hier verdween het oude stadspatroon

                            van hier begon de stadsvernieuwing in deze buurt

                            ter herinnering werd dit gedenkteken opgericht."

 

Aan de andere kant staat als verwijzing naar de verdwenen Jodenbuurt, een kwatrijn van Jacob Israël de Haan:

 

                            "Die te Amsterdam vaak zei: 'Jeruzalem'

                            en naar Jeruzalem gedreven kwam,

                            Hij zegt met mijmerende stem

                            'Amsterdam, Amsterdam…'."

 

Het voetstuk draagt de schildpad die zelf het voetstuk vormt van de kolom, waarop de tekst staat:

 

                            "De tijd kruipt met het bouwwerk heen, van hier, vandaar rest soms een steen."

 

 

Het werk staat op het oostelijk bruggehoofd van de Sint Antoniesluis. De breedte van de brug was vastgelegd in het 'Wederopbouwplan Nieuwmarkt' dat voorzag in een brede autoweg naar de Prins Hendrikkade, geflankeerd door gebouwen in de trant van het verdwenen Maupoleum. Buurtverzet en het project De Pinto hebben op deze plek de verdere vernieling van de historische stratenstructuur geblokkeerd. Het samengesteled monument 'De Grenspaal' markeert de plek waar het gebeurde.

 

 

 

                       

 

 

 


 

Nieuwmarktrellen

 

In de jaren '60 eeuw werden de kleinschalige herstelplannen voor de Jodenbuurt opzij geschoven. De techniek stond inmiddels grootschaliger plannen toe. De Gemeente Amsterdam besloot de binnenstad te ontsluiten met een snelweg die dwars door de Nieuwmarktbuurt zou lopen en er volgde een kaalslag om dit te realiseren. Begin jaren zeventig was de beoogde autobaan al gevorderd van het Amstelstation tot aan de St.-Anthoniessluis, de bebouwing langs deze allee was al gedeeltelijk aangepast.

 

Maar begin jaren '70 bundelt zich het verzet tegen de verschillende plannen, zoals de aanleg van de metro, het bouwen van een nieuw stadhuis op het Waterlooplein, de verbrede IJ-tunnelroute en de brede snelweg. Aktiegroepen en bewoners van nog niet gesloopte woningen gaan samen in verzet en de jarenlange weerstand culmineert in de Nieuwmarktrellen.

 

De ommekeer begint met de redding van het monumentale, zeventiende-eeuwse De Pintohuis dat midden op het tracee van de geplande snelweg door de buurt staat. Mede onder invloed van de recessie in de jaren zeventig kwam de Gemeente uiteindelijk terug van haar plannen tot grootschalige 'city-vorming' en stapt over op kleinschalig 'bouwen voor de buurt'. Het monument met de schildpad op de Sint-Antoniessluis herinnert aan die ommekeer.

 

 

 


 

Het monument van Jacob Israël de Haan

 

De grenspaal wordt ook gezien als het monument van Jacob Israël de Haan (1881-1924), de ‘Dichter van het Joodse Lied’. Hij werd in 1881 in Smilde (een dorp in het noorden van Nederland) geboren als zoon van een voorzanger.

 

De Haan vestigde zich in de Pijp in Amsterdam en werkte als onderwijzer en als journalist voor het socialistische blad Het Volk. De publicatie van zijn roman ‘Pijpelijntjes’ (1904), zijn coming out als homoseksueel, veroorzaakte een groot schandaal. Later keerde De Haan terug tot de orthodoxe levenswijze van zijn jeugd. Hij werd lid van de Mizrachi, de religieuze fractie binnen de Nederlandse Zionisten Bond en vertrok in 1919 naar het Beloofde Land. Hij vestigde zich in Jeruzalem, gaf als jurist les aan de rechtsschool en werkte als journalist voor het Algemeen Handelsblad en De Groene Amsterdammer. Ook schreef hij zijn befaamde ‘Kwatrijnen’ (1919-1924), waarin zijn reis naar Jeruzalem en zijn belevenissen aldaar zijn opgetekend.

 

 

 

                                      

 

 

 

                                             Bekend is het gedicht over zijn heimwee naar Amsterdam:

 

                                             Die te Amsterdam vaak zei ‘Jeruzalem’

                                             En naar Jeruzalem gedreven kwam

                                             Hij zegt met een mijmrende stem: ‘Amsterdam, Amsterdam.

 

                                             Deze regels zijn vastgelegd op het monument.

 

De Haan bleef worstelen met zijn seksuele geaardheid en kreeg steeds meer sympathie voor de ultra-orthodoxen en de Arabieren. In 1924, vlak voor zijn geplande terugkeer naar Nederland werd de Haan, inmiddels activist voor de ultra-orthodoxie, vermoedelijk vermoord door zionistische joden. De moord op Jacob Israël de Haan was de eerste politieke moord in Palestina.

 

 

 

 

 

 

Bekladding

 

In juli-augustus 2006 breekt strijd uit tussen Israël en Libanon. Aanleiding: de ontvoering van twee Israëlische soldaten door Hezbollah. Gevolg: Israël haalt vernietigend uit naar Libanon. Op 10 augustus meldt Metro: “Het monument van Jacob Israël de Haan in de Jodenbreestraat is beklad. De reinigingsdienst van de gemeente deed gisteren verwoede pogingen om de tekst “Fuck Israël” van het monument af te schrobben, hetgeen niet lukte.”

 

Januari 2007: het beeld staat er weer schoon bij.

 

 

 


 

Hans ’t Mannetje (1944-2016)

 

www.hanstmannetje.com                     Wikipedia

 

 


 

St. Antoniessluis / St. Antoniesluis

 

Sint Antonie is de heilige Sint Antonius; de naam van de sluis wordt geschreven als St. Antoniessluis (de sluis van St Antonie) of als St. Antoniesluis (de sluis met de naam St. Antonie). De dubbele schrijfwijze komt ook voor bij de St. Antonie(s)breestraat. Afgaand op de hits in Google (juni 2010) is er een voorkeur voor Antoniesluis (7.670 hits) t.o.v Antoniessluis (1.240 hits), maar een voorkeur voor Antoniesbreestraat (36.900 hits) boven Antoniebreestraat (10.400 hits).

 

 

Foto’s:  januari 2006 en juni 2010

 

 

 

Startpagina Buitenbeeldinbeeld

 

Buitenbeelden in Amsterdam Centrum

 

Buitenbeelden in Amsterdam:  Monumenten