|
Een volmaakt Hollander
Johan de Witt
door Artus Quellinus, 1665 De Witt is
uitgebeeld alsof hij op het punt staat naar buiten te gaan: hij heeft zijn
mantel aan en houdt handschoenen in de aanslag. De buste stond oorspronkelijk
in de hal van het huis van Johan de Witt. In 1925 maakte
het Dordrechts Museum, eigenaar van het beeld, een tentoonstelling ter
gelegenheid van de 300ste geboortedag van de raadspensionaris. De buste was
er te zien en een briefwisseling met de beeldhouwer waaruit blijkt dat de
Witt verlangd had dat de hand naar het leven zou worden gebeiteld. Quellinus
belegde een aparte posseersessie en boetseerde het lichaamsdeel naar echt
model. Citaat uit een van de brieven:
Het klassiek uitgevoerde borstbeeld heeft armen, een door
Quellinus geïntegreerde noviteit uit de barok. Vertrouw
nooit een Oranje Johan de Witt (1625-1672)
was vanaf 1653 raadspensionaris van Holland, de raadspensionaris was de
machtigste man van de Republiek, samen met de stadhouder. Maar toen
stadhouder Willem II in 1650 overleed, brak het eerste stadhoudersloze
tijdperk aan. De meerderheid van de provinciale besturen wilden geen nieuwe
stadhouder uit het Huis van Oranje, en De Witt was het daar volkomen mee
eens. “Vertrouw nooit een Oranje” had hij van zijn vader Jacob - die door
Willem II gevangen was gezet - geleerd en De Witt vond het een godsgeschenk
dat Willem II overleden was. De Witt regeerde
bij afwezigheid van een stadhouder negentien jaar lang in feite de Republiek
der Zeven Verenigde Nederlanden, hoewel hij afhankelijk was van de instemming
van anderen. Economisch ging het uitstekend. In het buitenland werd hij vaak
aangeduid als koning, de Engelsen noemden hem King John. Bij de ondertekening
in 1654 van de Vrede van Westminster, werd in een geheime clausule opgenomen
dat nooit een Oranje tot stadhouder van Holland benoemd zou worden. In 1667
werd het stadhoudersschap in de provicie Holland afgeschaft.
Oranje
boven In 1672 brak de
Hollandse oorlog uit na een oorlogsverklaring van de Engelsen en Fransen aan
de Nederlandse Republiek. Voor de details en de geschiedenis van Johan de
Witt: zie Wikipedia
en Wikipedia. Er werd tegen de zin van De Witt een poging
gedaan tot vredesonderhandelingen, maar het volk vatte het overleg op als een
verraad van De Witt. Na een moordaanslag moest de raadspensionaris herstellen
van de verwondingen en de orangisten, de prinsgezinden, maakten van de
gelegenheid gebruik Willem van Oranje aan te stellen als stadhouder Willem
III. Er hing een oranje vlag en daaronder een witte vlag in de klokkentoren
van Delft met de tekst: “Oranje boven en Wit onder”. Vervolgens werd
broer Cornelis de Witt beschuldigd van de beraming van een moordaanslag op
Willem III, gevangen gezet en op de pijnbank gelegd. Toen Johan zijn broer
bezocht na een valse boodschap dat Cornelis hem wilde spreken, drong een
opgehitste menigte de gevangenis binnen en de broers werden gelyncht.
Betrokkenheid van Willem III bij de georganiseerde dubbelmoord wordt
aangenomen, maar is -omdat nooit
justitieel onderzoek werd ingesteld-
onbewezen. Degene die Cornelis de Witt had aangebracht bij de
rechtbank, werd door de prins van Oranje beloond met zilverlingen: een
vorstelijk jaargeld van 400 gulden.
Oranje
onthult Twee-en-een-halve
eeuw later bracht het Huis van Oranje in de persoon van koningin Wilhelmina
van Oranje een symbolisch eerbetoon. Ze onthulde in Den Haag een standbeeld van
Johan de Witt met de tekst: “Een volmaakt Hollander”. Artus Quellinus de Oude (1609-1668) Quellinus de Oude ofwel Quellinus I woonde vanaf 1648 of 1650 in Amsterdam en kreeg de opdracht het stadhuis op de Dam te decoreren met beeldhouwwerk. Hij werkte vanaf 1650 vijftien jaar aan de opdracht, maar hield zijn atelier in Antwerpen aan. In de periode 1650-1658 leverde Artus bijna al zijn ontwerpen voor het stadhuis, de sculpturen werden grotendeels uitgevoerd door zijn medewerkers. Quellinus werd per werk betaald en had tussendoor de handen vrij andere opdrachten uit te voeren. Het portret van
De Witt was het laatste beeld dat Quellinus voor Amsterdam maakte, hij kreeg
er het hoge bedrag van 286 gulden voor. Nadat De Witt en
zijn broer waren vermoord door de oranje-gezinden, zijn van de marmeren buste
diverse afgietsels gemaakt die bewonderaars heimelijk koesterden. Wikipedia Quellinus: De Tijd uit 1931
Rijksmuseum Amsterdam Bruikleen van het Dordrechts Museum Foto’s: oktober 2013
Startpagina Buitenbeeldinbeeld Startpagina Beelden in het
Rijksmuseum |
