Tragedie en noodlot

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Prudentia door (toegeschreven aan) Rombout Verhulst, ca 1670-1690

 

 

Zwaansvliet

 

De buitenplaats Zwaansvliet in de Beemster werd in 1628 gebouwd door François van Oss (1592-1638). Hij huwde met Agneta Pels in 1625 maar het noodlot sloeg toe, zij verdronk bij het oversteken van het IJ: een tragedie. Was zij op weg naar Zwaansvliet? Zijn tweede vrouw, Sara Wijs, huwde hij in 1631. Met haar kreeg hij een dochter, Sara van Oss (1632-1703), zij was de enige erfgenaam van haar vader.

 

Ruim twee eeuwen later, in 1855, werd de ‘Heeren-hofstede’ afgebroken, alleen het poorthuis met de poort bleef staan. Op de hekpijlers van de poort stonden twee beelden die toegeschreven worden aan Rombout Verhulst. Ze werden in 1907 uit handen van opkopers gered en verkocht aan het Rijksmuseum. De portierswoning viel in 1918 onder de slopershamer, de poort moest later wijken voor de aanleg van de weg die nu aangeduid wordt als de A7.

 

Eén van de twee beelden staat opgesteld in de tuin van het Rijksmuseum

 

 

 

 

                                 poortwoning en poort van het buiten Zwaansvliet, op de hekpijlers de twee beelden

 

 

Krantcitaten:

 

 

 Schuitemakers P’render Courant, 16 december 1906

 

 

 De Drie Meren, 23 april 1927

 

 

   Algemeen Handelsblad, 17 juli 1908

 

 

 

 

 

                                                                                                          de vrouw heeft een masker op haar achterhoofd

 

 

Melpomene

 

De vrouw draagt een toneelmasker op het achterhoofd. Het tragedie-masker is een attribuut van Melpomene, de muze van zang, dans en tragedie. De negen muzen waren de godinnen van kunst en wetenschap. Prudentia, een van de hoofddeugden, staat voor voorzichtigheid en verstandigheid. Haar attributen zijn doorgaans een spiegel en een passer maar ze wordt ook wel uitgebeeld met een dubbel aangezicht. Van voren is ze dan een vrouw die naar de toekomst kijkt, van achteren een man die het verleden beziet.

 

Hoewel het ‘tweede gezicht’ van dit beeld een masker is en geen tweede gezicht, wordt het beeld niet aangeduid als Melpomene maar als Prudentia.

 

 

 

 

 

 

      

 

 

 

 

 

  Foto: hetgeheugenvannederland.nl

Morta

 

Het andere beeld op de poort van Zwaansvliet staat niet opgesteld in de museumtuin. Ze stelt een vrouw voor met spinklos en schaar in haar handen. Ze representeert een van de schrikgodinnen, de parcen. Zij waren in eerste instantie de godinnen van geboorte en dood, maar naderhand van het noodlot en droegen als zodanig de naam Fata.

 

Er waren drie Parcen / Fata: Nona spon de levensdraad, Decima mat de levensdraad en Morta knipte de levensdraad door en met die handeling stierf iemand.

 

De tweede vrouwfiguur van de poort van Zwaansvliet met spinklos en schaar representeert het (nood)lot Morta.

 

 

Tragedie en noodlot

 

Een buitenplaats was de zomerse verblijfplaats van stedelingen, een plaats van ontspanning en plezier, een ‘plaisirhuijs’. De keuze van de beelden bij de entree die refereren aan tragedie en noodlot, doet vermoeden dat ze verwijzen naar een drama dat zich in de familie heeft voltrokken.

 

Mogelijk memoreerde François van Oss met de beelden zijn verdronken vrouw, in dat geval dateren de beelden van rond 1630. Als ze door beeldhouwer Rombout Verhulst zijn gemaakt, zijn ze van decennia later en gemaakt in opdracht van dochter Sara van Oss of haar man Joan van Reijgersbergh op wiens naam ze in 1662 haar landerijen had laten zetten.

 

 

Rombout Verhulst

 

Rombout Verhulst deed een belangrijk deel van zijn werkervaring op in het atelier van Artus Quellinus in de jaren dat deze beeldhouwer midden 17e eeuw het nieuwe stadhuis in Amsterdam van decoratie voorzag. Nadien is Verhulst vooral bekend gebleven door zijn graftombes, portretten en tuinbeelden.

 

Het beeld Morta toont overeenkomsten met het beeld Flora dat in bezit is van het Kröller-Müller museum. Dat beeld draagt de signatuur R. Verhulst, 1671. Het leidde tot de veronderstelling dat ook de twee tuinbeelden van Zwaansvliet van de hand of uit het atelier van Verhulst afkomstig zijn.

 

 

Herbouw

 

De bakstenen van de hekpijlers van Zwaansvliet zijn bewaard gebleven en een particulier heeft het initiatief genomen ze in de buurt weer op te bouwen tot een poort. In 2012 zijn ze bekroond met replica’s in mortel van de beelden Tragedie en Lot, daartoe zijn mallen gemaakt van de originelen in het Rijksmuseum.

 

 

 

 

                                                                                    herbouwde poort in de Beemster met Melpomene en Morta

 

 

 

 

                                                                          het tragediemasker op het achterhoofd van Melpomene

 

 

 

 

Rombout Verhulst  (1624-1698)

 

Wikipedia

 

 

 

 

 

 

 

Rijksmuseum Amsterdam

 

Foto’s: juli 2015

 

 

 

Startpagina Buitenbeeldinbeeld

 

 

Startpagina Beelden in het Rijksmuseum